1950’lerin başında çocuk felci (Poliomyelitis) salgını ortaya çıktı. Birleşik Krallık kayıtlarına göre sadece ilk ortaya çıkışında 8000 çocuğun bu hastalığa yakalandığı duyurulmuştur. Buna karşı ilk aşıyı bulan Jonas Salk, inaktif yani ölü virüslü bir aşı üretti ve bu aşının ortaya çıkışı 1956 yılında duyurulmuştur. Bunun bir başka türü ise 1962 yılında Albert Sabin tarafından aktif yani içinde canlı ancak zayıflatılmış virüs bulunan aşının kullanımına geçilmiştir.
Bu iki aşı arasındaki görüş ayrılığı ise Salk ve Sabin arasında şu şekilde çıkmıştır; 1954’te ölü virüslü aşı bulunmuş ve denemelere başlanmıştır. 1955 içerisinde gönüllülere yapılmış ve insanlar üzerinde denenmiştir. Başarılı bulunmasının ardından 1956’da seri üretime geçene kadar Sabin bu aşıya güvenmediğini, ölü virüs ile bu hastalığa cevap bulunamayacağına, uzun vadeli bağışıklığın ancak canlı zayıflatılmış bir virüsle sağlanabileceğine inanılmıştır. Salk’ın görüşü ise hem hızlı hem de etkili sonuç veren bir aşının peşinden gitmeyi doğru bulmamıştır.
Salk’ın aşısı öncelikle ailesinde, çalışanlarında ve diğer gönüllülerde kullanılmasının yanı sıra kendi üzerinde de kullanılmıştır. 1969 yılına gelindiğinde ABD’de hastalıktan hiç kimsenin ölmediği rapor edilmiştir. Bu tıp tarihinin en büyük zaferlerinden birisiydi. Ancak Salk’ın üretimi olan ilaç ABD haricinde dünyanın geri kalanı için yeterli sayıda üretimi yapılmamıştır. Sabin’in üretimi ise 1957 yılında denenmelere başlanmıştı. ABD toplumunda Salk’ın aşısına duyulan güven ve ilk olmasının vermiş olduğu başarının getirdiği düşünceyle başka aşılara pek güven oluşmamıştır. Durumun bu olması üzerine Sabin, aşısını Meksika ve SSCB üzerinde deneme kararı almış ve bu doğrultuda gönderilmiştir. Alınan sonuçlar başarılı olduğunda ise Sabin’in aşısı da dünya üzerinde kullanıma sürülmüştür. SSCB üzerinde 1959 yılına gelindiğinde 10 milyon çocuğa uygulanmış ve hayatlarını kurtarmış olmasından dolayı Sovyetler Birliği onur ödülüne layık görülmüştür. O sıralar ise ABD ve SSCB arasındaki soğuk savaş göz önüne alındığında siyasetin sağlıkla alakalı konularda etken bir rol oynamamış oluşu ise insanlık açısından önemli bir konu olmuştur.
Sabin’in ağızdan çocuk felci aşısının önemli bir özelliği, aşılamadan hemen sonra insanların dışkı atıklarıyla zayıflamış virüs dökmeleriydi. Bu, toplumdaki diğer kişiler için bağışıklığı artırdı ve çocuk felcine duyarlı insanların sayısını kademeli olarak azalmıştır.
Denemelerin ilk başında, 1955’te Kaliforniya, Berkeley’deki Cutter Laboratories’den alınan aşıda yeterince öldürülmemiş virüs yaklaşık 200 çocuğu enfekte etti; çoğu felç oldu ve birkaç kişi ölmüştür. Öldürülmemiş aşı denemelerinde alınan kötü sonuç sonrasında Amerika bu aşıya karşı bir önyargı kazanmış olduğundan ve aşıdaki canlı virüs, zaman zaman gerçek hastalığa neden olacak kadar güçlü hale geldiğinden, Salk canlı olmayan virüslü tip aşısı, Amerika Birleşik Devletleri’nde canlı zayıflatılmış virüs aşısının yerini almıştır. 1963 ile 1999 yılları arasında, Sabin’in canlı zayıflatılmış aşısı büyük ölçüde dünyanın her yerinde Salk tarafından öldürülmüş virüslü aşının yerini almıştır.
En önemli nokta ise bu hastalıkla ile mücadele sonrasında Salk ve Sabin aşılarının patentini almayarak bu ilacı insanlığa hediye etmişlerdir. Salk, çocuk felci salgınının doruk noktasında olduğu sırada bulduğu aşıya patent almayı reddederek, 7 milyar doları elinin tersiyle bir kenara itmiştir ve bu sayede aşının son sürat seri üretime girmesini sağlayarak milyonlarca çocuğu ömür boyu sakat kalmaktan kurtarmıştır. Sabin ise SSCB üzerinde yaptığı denemelerin başarılı olmasının ardından o da en ufak bir ücret talep etmemiş ve bu hastalığın sonunu getirmişlerdir.
Umarım bütün hastalıkların sonunda konuşulan aşıların patentlerinin satıldığı milyon dolarlar yerine kurtardığı milyonlar üzerinden gerçekleşir.
Mert Akkaya
