Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Corona virüsü pandemisinin nasıl başladığına ilişkin soruşturmasının bir sonraki aşamasına hazırlık planları yaparken Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde faaliyet gösteren kurumun bu soruşturmayı yürütecek yeterli donanıma sahip olmadığı ve soruşturmayı WHO’nun yürütmemesi gerektiğini düşünen bilimadamlarının sayısı giderek artıyor.
Bazıları WHO’yle güçlü bağları olan çok sayıda uzman, ABD ve Çin arasındaki siyasi gerginliklerin, WHO’nun yürüttüğü soruşturmadan güvenilir ve inandırıcı sonuçlar elde edilmesini imkansız hale getireceği görüşünde.
Bu uzmanlara göre 1986 yılında Çernobil’de meydana gelen nükleer reaktör kazasından sonra başlatılan kapsamlı ve bağımsız soruşturmaya benzer bir incelemenin başlatılması gerekiyor.
WHO ve Çin’in Covid-19’un kökenine ilişkin ortak başlattığı araştırmanın birinci ayağı Mart ayında sonlanmış ve bu araştırmadan, virüsün bir laboratuvar sızıntısı sonucu yayılması olasılığının ”son derece düşük” olduğu sonucu çıkmıştı. İncelemenin bir sonraki ayağı insanlar arasında görülen ilk vakaları daha ayrıntılı biçimde mercek altına alabilir ya da virüsün insanlara geçmesinden sorumlu olan, büyük olasılıkla yarasa gibi hayvanları belirleyebilir.
Ancak pandeminin bir laboratuvarda başladığı ve belki de insan tasarımı bir virüsü içerdiği şeklindeki görüş, son dönemde ivme kazandı. Başkan Joe Biden, ABD istihbaratının 90 gün içinde bu olasılığı değerlendirmesi talimatı verdi.
WHO’nun acil durum sorumlusu Dr. Michael Ryan, bu ayın başında, kurumun soruşturmanın bir sonraki aşamasına ilişkin nihai ayrıntılar üzerinde çalıştığını, WHO’nun ”iknaya dayalı” işleyiş ilkeleri uyarınca Çin’i soruşturma kapsamında işbirliğine zorlama gücünden yoksun olduğunu kaydetti.
Kimileri, tam da bu nedenle WHO tarafından yürütülen bir soruşturmanın başarısız olmaya mahkum olduğunu savunuyor. Georgetown Üniversitesi bünyesindeki Kamu Sağlığı Hukuku ve İnsan Hakları WHO İşbirliği Merkezi Başkanı Lawrence Gostin, ”Dünya Sağlık Örgütü’ne dayanarak virüsün kaynağını hiçbir zaman bulamayız. Bir buçuk yıldır Çin tarafından engelleniyorlar. Meselenin özüne inemeyecekleri çok açık” dedi.
Gostin, ABD ve diğer ülkelerin ya ellerindeki istihbaratı bir araya getirip bir anlam çıkarmaya çalışması, WHO’ya ihtiyacı olan güç ve yetkiyi tanımak için uluslararası sağlık hukukunu gözden geçirmesi ya da soruşturmayı yürütmesi için yeni bir kurum oluşturması gerektiğini savunuyor.
WHO soruşturmasının ilk ayağı, sadece Çin’e gidecek uzmanlar için değil, uzmanların yapacakları tüm çalışma ve yayınlayacakları nihai rapor için Çin’in onayını gerektiriyordu.
Rutgers Üniversitesi’nden moleküler biyoloji uzmanı Richard Ebright, soruşturmayı ”komedi” olarak nitelendirdi, virüsün hayvanlardan insanlara sıçraması ya da bir laboratuvardan sızması sonucu yayılıp-yayılmadığının belirlenmesinin bilimsel bir sorudan öte olduğunu, bunun WHO’nun uzmanlığının dışına çıkan siyasi boyutları da bulunduğunu kaydetti.
Covid-19 hastalığına yol açan virüsün en yakın genetik akrabası, daha önce 2012 yılındaki bir salgında keşfedilmişti. Bu salgın, Çin’in Mojiang madeninde çalışan altı madencinin enfekte olmuş yarasalara maruz kalmaları sonucu zatürre olmasıyla ortaya çıkmıştı. Ancak Çinli yetkililer, geçen yıl bu madeni kapadı, bilimadamlarının sahip olduğu numunelere el koydy ve yerel halka gazetecilerle konuşmama talimatı verdi.
Çin ilk önce Corona virüsünün kökenini araştırmak için öncülük etse de 2020 yılı başında virüsün tüm dünyada hızla yayılması üzerine aniden geri çekildi. Associated Press haber ajansı, geçen Aralık ayında, Pekin’in Covid-19 araştırmalarının yayınlanmasına kısıtlama getirdiğini, merkezi hükümet yetkililerin araştırmaları gözden geçirme zorunluluğunun bu kısıtlamalardan biri olduğunu ortaya çıkardı.
WHO danışma kurulu üyelerinden Jamie Metzl, sanayileşmiş yedi ülkeden oluşan G-7 topluluğunun alternatif bir soruşturma açması olasılığını gündeme getirdi.
Columbia Üniversitesi’nden Profesör Jeffrey Sachs, ABD’nin kendi bilimadamlarını da sıkı değerlendirmeden geçirmesi gerektiğini, bu uzmanların da Çin kadar suçlu olabileceğini söyledi.
ABD’nin tartışmalı deneyleri ve salgın hastalıkların patlak vermesine yol açabilecek hayvan virüslerine ilişkin araştırmaları fonlarla desteklemesine atıfta bulunan Profesör Sachs, ”ABD, Wuhan’daki laboratuvarda yapılan araştırmalara müdahildi. Çin’in yanlış davranışlar sergilediği fikri, daha başından bu soruşturmayı dayandırdığınız yanlış temel olur. Eğer pandemiden laboratuvardaki çalışma sorumluysa bu, hem ABD hem de Çin’in bilimsel bir girişim üzerinde birlikte çalıştığı olasılığının çok yüksek olduğuna işaret eder” dedi.
